લાઈફ મેનેજમેન્ટ –

‘નાના, આ બ્.ર…ર..મા વેષ્નુ….માહેશ … કોણ છે ? What they do ..? Why they are God ? what is ‘GOD’ ?

આજે ૬૮ વર્ષે મને જેના જવાબ નથી મળ્યા તેવા સવાલોની ઝડી લંડન સ્થિત, પાંચ વર્ષની મારી દોહીત્રીએ વરસાવી. હવે બાળકોના સવાલોના જવાબ આપવા જ પડે (એવું માનસશાસ્ત્રીઓ કહી ગયા છે… J ) આથી મેં પણ જવાબ આપી દીધો – બ્રહ્મા – વિષ્ણુ – મહેશ એ Creator, Manager and Destroyer છે. બ્રહ્મા આ world create કરે, વિષ્ણુ તેને manage કરે અને મહેશ તેને destroy કરે. પણ પછી તો હાલત વધારે ખરાબ થઈ ગઈ, God માં તો બહુ ગોથા ખાધા.. પણ જવા દો ! આજે તો આ જવાબોમાંથી વિષ્ણુવાળી વાત યાદ કરીએ.

આપણા જીવનમાં પણ, આપણા જીવનનું creation આપણા હાથમાં નથી, destroy- મૃત્યુ આપણા હાથમાં નથી, પણ management આપણા હાથમાં છે. આમ વિષ્ણુનો રોલ આપણા હાથમાં છે. (અહીં ‘अहं ब्रह्मास्मि’ ન સમજવું !). ‘કેટલું’ જીવ્યા તે નહીં પણ ‘કેવું’ જીવ્યા તે મહત્વનું છે. જેમણે વિષ્ણુનો રોલ બરાબર ભજવ્યો તેઓને destroy ની બહું ચિંતા હોતી નથી…. નહીતર … ‘હવે તો ઉપરવાળો દોરી ખેંચી તો સારું’ એ શબ્દો સાથે ઘડપણ વિતાવવાનું થાય.

આમ તો ‘મેનેજમેન્ટ’ શબ્દ વાંચીએ એટલે ઉદ્યોગ, ઓફીસ, કારોબાર વગેરે યાદ આવે, આપણા જીવનનો સંદર્ભ ઓછો યાદ આવે. હવે તો મોર્ડન ગુરુઓ અને ટ્રેઈનરોએ ‘લાઈફ મેનેજમેન્ટ’ હાથવગો કરી દીધો છે અને એ બહાને કમાણી પણ થાય છે.

જીવનમાં શું ‘મેનેજ’ કરી શકાય ?

આપણા પુરાણો એ જીવનના ચાર પુરુષાર્થ ગણાવ્યા છે – ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ

આ શબ્દોની સમજુતી વ્યક્તિદીઠ જોવા મળે છે, દરેક પોતાની રીતે સમજાવે છે. કેટલાક ધર્મને મોક્ષ સાથે જોડી દ છે, ‘અર્થ’ને ‘કામ’ના રીસોર્સ તરીકે ગણાવે છે તો કોઈ ધર્મ ને જીવનધર્મ તરીકે સમજાવે છે. આ બધી સમજુતીઓને મારીમચડી ‘લાઈફ મેનેજમેન્ટ’ માં ફીટ કરવાનું યોગ્ય નથી. આથી લાઈફ મેનેજમેન્ટને જરા મોર્ડન ભાષામાં સમજવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.

Fredmund Malik એ સાદી વ્યાખ્યા આપી દીધી – “the transformation of resources into utility.”

તમારી પાસે જે છે તેને ‘ઉપયોગીતા’ માં બદલો. જો કે થોડું આગળ પણ વધવું જોઈએ – જે નથી તે મેળવવા, તમારામાં જે ‘જ્ઞાન’ છે તેનો ઉપયોગ કરી પ્રાપ્ત કરો. આ વાક્ય સીધું પુખ્ત ઉંમરનાને જ લાગું પડે એવું નથી. બાળકોથી પણ એની શરુઆત થઈ જાય. કોઈ હાથમાંથી રમકડું ઝુંટવી લે તો, ભલે બોલતા ન આવડતું હોય, પણ ચીસાચીસ કરવાથી પરત મળી જ જશે એવું જ્ઞાન છ મહીનાનું બાળક પણ ઉપયોગમાં લે છે. દુધ અને અન્ય જરુરીઆતો પ્રાપ્ત કરવા સાંકેતીક ભાષાનું જ્ઞાન બાળકો અનુભવથી મેળવી જ લે છે.

આમ જીવન જીવવા માટેનું ‘મેનેજમેન્ટ’ જન્મીએ ત્યારથી જ શરુ થઈ જાય અને આખા જીવન દરમ્યાન ચાલતું રહે. નાનપણમાં જરુરીયાતો ‘પુરી’ કરવા, મોટા થતાં ‘ટકાવી’ રાખવા  અને બુઢા થતાં ‘ટકી’ રહેવા માટે મેનેજમેન્ટ કરતા રહેવુ પડે છે. નાનપણમાં મિત્રો બનાવવા અને મોટા થતાં સંબંધો ટકાવી રાખવા FB પર કચરા જેવા સ્ટેટસ પર ‘Like’ કરવું પડે અને કોલેજમાં બહેનપણીને ‘ટ્રીટ’ આપવી પડે અને બુઢા થતાં કુટુંબના સ્ભ્યોને સહન કરવા પડે છે.

મને લાગે છે કે આમાં વધારે ઉંડી ડુબકી મારવી પડે તેમ છે…… કોમેન્ટસ દ્વારા ઓક્સીજન પુરો પાડજો… અને નવા ‘ચશ્મા’ પણ પહેરાવજો આથી નવી દ્રષ્ટિએ જોવાનો પ્રયત્ન કરું…. અને તમારો આભાર માનું…