‘સ્વ’ ની ખણખોદ

‘સ્વ’ ની ખણખોદ

સામાન્ય રીતે બધા જ સ્વની ખણખોદ કરવાની વૃત્તિ ધરાવે છે, કદાચ ઇચ્છે પણ છે, પણ એવું થઈ શકતું નથી. કેમ ?

બને છે એવું કે જ્યારે કોઈ ખૂબ સારું પરિણામ આવે ત્યારે મનમાં ઉતરવાનો પ્રયત્ન કરીએ છીએ, પણ પરિણામથી પ્રાપ્ત થયેલા આનંદનો પ્રવાહ આપણને ખેંચી જાય છે. એજ રીતે જ્યારે નિષ્ફળ પરિણામ આવે ત્યારે નિરાશાનો પ્રવાહ મનમાં અંદર ઉતરવા દેતો નથી. અંતે આપણે આપણાથી અજાણ રહીએ છીએ. સ્વને ઓળખવામાં નીચેની પંક્તિઓ ઉપયોગી થાય તેમ છે.

A person is three things :

What he thinks he is,

What others think he is,

And

What he really is.

–  Anonymous

તેમજ –

Personality is mis-taken identity

– Nisargadatta Maharaj

(Ref. from Book by – Stephen Wolinsky –The beginner’s Guide to Quantum Psychology)

તમારી પર્સનાલીટી તમારા વિચારો, લાગણીઓ, ધારણાઓ, યાદો, અન્ય સાથેના જોડાણો, હેતુઓ વગેરેથી બને છે. પણ શ્રી નિસર્ગદત્ત મહારાજ કહે છે કે તમારા વિચાર કે લાગણીઓ જન્મી એ પહેલા પણ તમે હતા. એક ‘ખાલીપણું’ હતું. આ ‘Blankness’ નો આઈન્સ્ટાઈને પણ ‘Emptiness’ તરીકે ઉલ્લેખ કર્યો છે અને એના પચીસ સો વર્ષ પહેલાં ભગવાન શ્રી બુધ્ધે પણ આ જ વાત કરી છે. તા. ૧૬-૫-૧૨ની મારી પોસ્ટમાં ‘વિપશ્યના’ ની ચર્ચા કરતી વેળા મેં આ ‘સ્પેશ’ ની પણ ચર્ચા કરી છે.

પણ સામાન્ય સંજોગોમાં આટલા ઊંડા ઉતરવાની જરુર નથી. પણ આપણી જાત સાથે તો વાત કરવાની જરુર તો છે જ. મહદ અંશે આપણે આ કરતા જ નથી. પરદેશીઓની એક વાત મને બહુ જ ગમે છે. અઠવાડીયાના પાંચ દિવસ નોકરી-ધંધામાં કેન્દ્રીત થઈ કામ કરવાનું અને શની-રવી માં ફરવા નીકળી પડવાનું. (નોકરી-ધંધો જાય  એ..ના … ઘેર….) ભલે ! આ બે દિવસ આનંદપ્રમોદમાં ગાળવાના, પણ આ અડતાલીસ કલાકમાંથી બે-ત્રણ કલાક તો એવા હશે ને કે જ્યારે એ વ્યક્તિ બીજું કંઈ કરવાનું ન હોવાથી પોતાની જાત સાથે ગાળે. અઠવાડીયા દરમ્યાન અનુભવેલા પ્રસંગો વાગોળવાના, માથાકુટો યાદ કરવાની, સંબંધો તપાસવાના. આ બધામાંથી કંઈક તો નવું મળતું હશે ને ! પોતાના વિચારોમાં સાચી-ખોટી પણ કોઈક તો સ્પષ્ટતા મળતી હશે ને ! આપણે ત્યાં પણ રાત્રે સુવાના સમયે આવી જ પ્રક્રીયા કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે પણ દિવસભરની દોડધામ અંતે ટીવીને શરણે થઈ આપણે નિંદ્રાદેવીને શરણે થઈ જઈએ છીએ. છેવટ બાકી ઉંઘની ગોળી લઈને પણ ઉંઘવા પ્રયત્ન કરીએ છીએ. આપણે ટેન્સનમાં જીવીએ છીએ, મંજુર ! પણ જાત સાથેની થોડીક વાત કરી શકાય તો ફાયદો તો છે જ.  પાંચ-દસ મીનીટ પણ દિવસ દરમ્યાન જે કંઈ બન્યું હોય તેની કેસેટ રીવાઈન્ડ કરી પ્લે કરી જોવાની. ક્યાંક આપણી ભૂલ, ક્યાંક સામેવાળાની આડોડાઈ, કોઈક ખોટી માન્યતા, કોક માટેનો ખોટો પૂર્વગ્રહ, આવું બધું એકવાર નજર સમક્ષ પસાર થઈ જાય તો ઘણા નવા “Conclusion”  નીકળે, આપણી પર્સનાલીટીની સારી-નરસી બાબતો નજરે ચડે અને તેમાં ફેરફાર કરવાનું મન પણ થાય.

બે-પાંચ દિવસ ટ્રાઈ તો કરી જુઓ ! ક્યાં કોઈ ખર્ચ થવાનો છે. ટીવીની કોઈ સીરીયલ જોવાને બદલે તમારુ પોતાનું પ્રોડક્શન જુઓ છો એમ માનજો. બાકી તમારી ઇચ્છા ….. !